De Wijngaarberg is een van de ijzerzandsteenruggen in het Hageland die gekenmerkt worden door hun zuidwest-noordoost ori\u00ebntatie. In het tertiair werd een diepe riviervallei opgevuld met glauconiethoudend zeezand. Ten gevolge van een reli\u00ebfinversie kwamen deze zandlagen droog te liggen en vond bodemvorming plaats waarbij het ijzerhydroxide als een harde laag neersloeg tussen de zandkorrels. Tijdens de latere ijstijden werden deze zandlagen ge\u00ebrodeerd en bleven de ijzerzandsteenbanken in reli\u00ebf staan waarna een eolische zandleemlaag alles afdekte. Naar het oosten vlakt het reli\u00ebf van de Diestiaanheuvel af en wordt de leemlaag dikker als overgang naar het Brabants leemplateau.
\n\nDe heuvel is bepalend geweest voor het hydrografisch net, de inplanting van dorpen en het wegenpatroon. Wezemaal ligt ten noordwesten aan de voet van de Wijngaardberg en is verbonden met Gelrode in het oosten door middel van enkele hoofdwegen die ten noorden en zuiden van de heuvelrug lopen. Ten zuiden van de Wijngaardberg passeert de Kapellekensweg de 18de-eeuwse Onze-Lieve-Vrouw-van-Bijstandskapel met kapellinde en volgt het trac\u00e9 langs de voet van de heuvel. De \u2018berch\u2019 van Wezemaal was sinds eind 12de eeuw het priv\u00e9bezit van de heer van Wezemaal en nagenoeg volledig met bos en heide begroeid, en diende op de eerste plaats wellicht als exclusief jachtterrein. De Wijngaardberg blijft tot halfweg de 19de eeuw in het bezit van de hertog d\u2019Ursel.
\n\nHet ijzerzandsteen werd sinds de 11de eeuw op lokale schaal ontgonnen voor de bouw van monumentale gebouwen in de omgeving zoals kerken. Op de Wijngaardberg zijn drie groeves bewaard waarvan de Duivelsput reeds vermeld wordt in 1441. Tot in de 20ste eeuw leverden deze groeves ijzerzandsteen voor allerhande bouwwerken. Op sommige plaatsen in de uitgehakte wanden zijn nog merktekens te zien van het steenhouwersbedrijf. Ook in een aantal holle wegen werd lokaal ijzerzandsteen ontgonnen en is dit vandaag nog zichtbaar in de wanden van de weg. Deze wegen dienden voor het transport van het ontgonnen materiaal naar de dorpen en waren onderhevig aan erosie door het intensief transportverkeer.
\n\nDe Wijngaardberg ligt grotendeels onder gemengd bos en loofbos gekenmerkt door steile hellingen. Op de noordelijke hellingen liggen droogdalen die later gebruikt werden om wegen in aan te leggen. Deze holle wegen lopen dwars de helling op en vormden zo de kortste route naar de hoger liggende gronden. Op de top van de berg stond tot aan de Eerste Wereldoorlog een windmolen van de familie d\u2019Ursel waar de landbouwers in de omgeving verplicht waren hun graan te laten malen. Deze molen werd vernietigd in de oorlog en erna werd op deze locatie een monumentaal Heilig-Hartbeeld geplaatst dat van in de ruime omgeving zichtbaar is.
\n\nDe Wijngaardberg heette tot in de 19de eeuw Molenberg. Begin 19de eeuw gaf de hertog d\u2019Ursel toestemming om een wijngaard aan te leggen op de berg die sindsdien de Wijngaardberg heet. Er werd gekozen voor de zuidhelling vanwege de ori\u00ebntatie die zorgde voor een warmer microklimaat en de ondergrond die zeer geschikt bleek voor wijnteelt. In totaal werden 10 terrassen uitgehakt voor de aanplanting van circa 2000 wijnstokken. Bij de aanleg van de wijngaard werd bovenop de berg op de grens met het bos op het plateau een indrukwekkende muur gebouwd van circa 1550 m lang. Deze \u2018wijnmuur\u2019 werd opgebouwd uit losse ijzerzandsteenschollen en diende ofwel als bescherming tegen de koude noorderwind of tegen loslopend vee en wild. De wijnteelt werd in circa 1840 stopgezet.
\n\nNa de Eerste Wereldoorlog werd de Wijngaardberg ingeschakeld in de perzikenteelt. Wezemaal was hierin de pionier, op de andere ijzerzandsteenheuvels werd het voorbeeld vanaf de jaren 1930 gevolgd. Ook het plateau bovenop de Wijngaardberg en het landbouwgebied ten oosten werd in deze periode grotendeels gerooid en omgezet in boomgaarden. In de jaren 1960 nam de concurrentie toe en werd op veel plaatsen overgeschakeld op laagstam appelen, welke ook nu nog bovenop de Wijngaardberg worden aangetroffen.
\n\nTen oosten van de Wijngaardberg blijft het landgebruik tot in de 20ste eeuw ongewijzigd met een duidelijke agrarische dominantie. Na de Tweede Wereldoorlog neemt het areaal hoogstamboomgaarden snel toe maar vanaf 1960 overwegen de akkers opnieuw. Het centraal gelegen Waterloosveld was een gemene grond voor de inwoners van Gelrode. Vanuit het dorp leidden parallelle holle wegen de heuvelflank op en verbonden de bewoning in het dorp en de gemene heide en (schaarhout)bossen. Veel van deze wegen zijn bewaard gebleven in het huidige landschap en worden vandaag gekenmerkt door al dan niet steile taluds, vaak beplant met hakhout. De Gemeentebosweg en de \u2018Groenen Weg\u2019 verwijzen nog naar het bestaan en gebruik van gemene gronden. In dit landbouwgebied bevinden zich verder west-oostgerichte houtkanten op steilranden die een functie hadden en hebben in de erosiebestreiding op deze licht hellende gronden.
\n\nDe scherpe hellingsgraad van de zuidelijke helling van de Wijngaarberg en de warmte absorberende ijzerzandsteen cre\u00ebren een warm microklimaat en ideale habitat voor een aantal thermofiele soorten. De afwisseling van ijzerzandsteen met grof zand en schaduwrijke hellingen zorgt voor een rijke variatie aan planten. \n
\n\n\n\nDe kern van het gebied wordt gevormd door de Wijngaardberg en het landbouwgebied ten oosten hiervan. Dit gebied is nog bijzonder gaaf en weinig verstoord. Rond deze kern zijn duidelijke landschappelijke grenzen gezocht voor de afbakening. In het zuiden is er een harde grens die gevormd wordt door de snelweg E314. In 2001 lag deze snelweg door de ankerplaats \u201cDiestiaanruggen te Wezemaal\u201d die naast de Wijngaardberg ook de Beninksberg omvatte. De schaal en impact van deze infrastructuur heeft doen beslissen bij de actualisatie van het gebied de snelweg als grens te beschouwen en de twee gebieden op te splitsen. Voor de Beninksberg is een afzonderlijke afbakening en omschrijving gemaakt. \nIn het westen vormt de dorpskern van Wezemaal een duidelijke grens met de Wijngaardberg. Hier is het gebied tot aan de bebouwing afgelijnd. In het noorden is wederom de bebouwing als grens genomen en werd ook op de bebouwing afgegrensd. Indien mogelijk werden op het terrein herkenbare grenzen gevolgd, zoals de Dunkerweg. Daar waar bouwkundig erfgoed op de grens van de afbakening lag is deze mee opgenomen in het gebied, bijvoorbeeld in de omgeving van de Moedermeule. In het oosten is de Holsbeeksesteenweg als grens genomen, deze weg vormt een belangrijke landschappelijke barri\u00e8re en het kleine landbouwgebied ten oosten daarvan omvat geen tot weinig erfgoedwaarden.
", "soorten": [], "id": "bes_bescherming.21196", "gemeente": "Rotselaar, Aarschot, Holsbeek", "omschrijving": "Wijngaardberg en het landbouwgebied tot aan de Parhof"}}]}